Tytułem wstępu, warto wspomnieć, iż tymczasowe aresztowanie polega na tymczasowym pozbawieniu wolności osoby podejrzanej celem zabezpieczenia warunków prawidłowego toku postępowania poprzez umieszczenie w areszcie śledczym. Warunkowo Ustawodawca dopuszcza możliwość zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zapobieżenia popełnienia nowego ciężkiego przestępstwa.
W świetle obowiązujących przepisów tymczasowo aresztowanym, może być osoba zastosowane wobec osoby w stosunku, co do której:
- zachodzą uzasadnione obawy ucieczki lub ukrycia się;
- uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne;
- oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą;
Drugą istotną kwestią jest to, iż tak jak w przypadku innych środków zapobiegawczych tymczasowe aresztowanie może być zastosowane jedynie wobec osoby, której przedstawiono zarzuty. A więc wyklucza się możliwość zastosowania wobec chociażby świadka. Niemniej jednak w praktyce zdarzają się i takie sytuacji, w których Policji czy Prokuratury wzywa na przesłuchanie w charakterze świadka a w toku przesłuchania – jako świadka – stawia zarzuty. Od chwili postawienia zarzutów można zastosować wobec podejrzanego tymczasowe aresztowanie.
Ponadto, sąd postępowaniu przygotowawczym powinien oznaczyć okres trwanie na czas nie dłuższy niż 3 miesiące. Z tym jednak, że na podstawie kolejnych postanowień sądu czas trwania tymczasowego aresztowania może zostać przedłużony na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy. Możliwe jest jednak dalsze przedłużenie okresu tymczasowego aresztowania przez sąd apelacyjny, w którego okręgu prowadzi się postępowanie w sytuacjach, gdy konieczność taka powstaje w związku z zawieszeniem postępowania karnego, czynnościami zmierzającymi do ustalenia lub potwierdzenia tożsamości oskarżonego, wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju, a także celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego. Z powyższego wynika więc, iż ustawodawca z uwagi na istniejącą możliwość przedłużania tymczasowego aresztu, nie określił maksymalnego czasu trwania tymczasowego aresztowania.
Jak natomiast podkreśla się w doktrynie i judykaturze: „mając na względzie ogólne zasady stosowania tymczasowego aresztowania i analizę art. 263 k.p.k. określających terminy trwania izolacyjnego środka zapobiegawczego, przyjąć należy, iż obowiązkiem Sądu I instancji po uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania jest dokładne i rzetelne wskazanie podstaw faktycznych do zakreślonego w decyzji procesowej okresu stosowania tymczasowego aresztowania” (vide: postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łódzi z dnia 18 stycznia 2017r., sygn. akt. II AKz 21/17)
Należy wskazać, iż na każdorazową decyzję sądu o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania służy zażalenie, w tym również w sytuacji, w której sąd pierwszej instancji nie uwzględnił wniosku oskarżyciela o zastosowanie aresztu, a zażalenie prokuratora uwzględnił sąd odwoławczy. Wbrew pozorom owa druga sytuacja chociaż oczywista, istnieje dopiero stosunkowo od niedawna, bo z dniem 22 marca 2011 r. Zażalenie w tej sytuacji kieruje się do sądu, który wydał postanowienie -rozpozna je on w innym składzie. Zażalenie również służy na postanowienie Sądu Apelacyjnego w sytuacji opisanego wydłużania tymczasowego aresztowania w sytuacji, gdy przekracza ono 2 lata (lub 12 miesięcy w przypadku postępowania przygotowawczego). Wówczas zażalenie składa się do Sądu Apelacyjnego, który decyzję wydał.